Okrugli sto pod nazivom “Smanjenje oporezivanja rada – put ka ekonomskom rastu” održan je juče, 14. jula 2016. u banjalučkom hotelu Bosna, u organizaciji Unije udruženja poslodavaca Republike Srpske. Među učesnicima našli su se predstavnici poslodavaca i sindikata, Vlade Republike Srpske, institucija i fondova, akademske i stručne zajednice, MMF-a, Svjetske banke, Delegacije EU u BiH, udruženja građana, te medija.
Cilj organizacije ovog događaja je poticanje stručne rasprave i uopšte dijaloga o smanjenju oporezivanja rada kao jednom od značajnijih izazova koji predstoje cjelokupnom društvu.
U svrhu naučnog doprinosa ovoj tematici, Unija udruženja poslodavaca RS je, u saradnji sa Centrom za istraživanja i studije GEA iz Banja Luke, i uz finansijsku podršku Međunarodne organizacije rada – u Budimpešti, pripremila istraživanje “Oporezivanje rada i neformalna ekonomija”. Istraživanje je predstavio programski direktor Centra GEA, Ognjen Đukić.
Ključni nalazi ovog istraživanja su:
• Visoke stope oporezivanja rada kreiraju finansijski „podsticaj“ za neformalnu zaposlenost, koja predstavlja jedan od ključnih elemenata neformalne ekonomije. Kada radnik radi na crno, izbjegava se plaćanje svih fiskalnih i parafiskalnih obaveza u vezi sa njegovim zaposlenjem, prije svega poreza na dohodak i doprinosa. Ako je radnik registrovan, ali mu se dio plate isplaćuje „u koverti“ (radi na sivo), onda se izbjegava plaćanje jednog dijela tih obaveza.
• Negativne posljedice neformalnog zapošljavanja su višebrojne i uključuju slabljenje javnih prihoda, uticaj na uslove i kvalitet rada, narušavanje fer konkurencije među preduzećima, smanjenje upotrebe standardnih oblika rada i povećanje socijalnog nezadovoljstva.
• Negativan uticaj neformalog zapošljavanja je najizraženiji u slučaju nisko plaćenih radnika, jer obično te radnike ostavlja bez zdravstvene zaštite, penzije ili osiguranja od nezaposlenosti.
• Poresko opterećenje rada izraženo učešćem poreskog klina u prosječnoj plati u Republici Srpskoj iznosi 38,5%. To znači da je iz svakih 100 KM za troškove bruto plate u formalnom sektoru ili 61,5 KM neto plate, potrebno izdvojiti u prosjeku 38,5 KM za plaćanje poreza i doprinosa.. Ovo predstavlja značajno povećanje poreskog klina u odnosu na 2008. godinu i ranije (period prije nastupa ekonomske krize), čime je Republika Srpska premašila prosjek OECD zemalja i približila se prosjeku u EU.
• Generalno, EU je prostor visokog poreskog opterećenja na rad u poređenju sa drugim razvijenim ekonomijama, pa je u strategiji Evropa 2020 naglašeno da „ …treba izbjegavati podizanje poreza na rad koji nameću velike troškove za radna mjesta, kako je rađeno u proteklom periodu“.
• Poslodavci u Republici Srpskoj identifikuju visinu poreza i doprinosa na platu kao jedan od najvećih problema za poslovanje u formalnom sektoru i smatraju da je potrebno sprovesti reformu u ovoj oblasti što prije.
• Znatan broj međunarodnih istraživanja je, takođe, svrstao poreze i doprinose na zaradu među glavne uzročnike postojanja neformalne ekonomije.
• Tu je potrebno navesti i veliki značaj percepcije društva o opravdanosti date visine poreskog opterećenja i o kvalitetu usluga koje pruža javni sektor.
Definisane su sljedeće preporuke:
1. Utvrditi poreski klin u Republici Srpskoj na nivou iz 2008. godine (kada je za prosječnu platu iznosio 32,7%) ili niže.
2. Smanjenje poreskog klina dizajnirati na način da ono bude najizraženije kod niskih primanja.
3. Ojačati kvalitet rada i nezavisnost kontrolnih organa.
4. Razviti dodatne stimulativne mjere za prelazak iz neformalnog u formalni sektor.
5. Jačati društvenu odgovornost i svjesnost svih aktera o negativnim posljedicama rada u neformalnom sektoru.
6. Ovaj proces podržati kroz sveobuhvatnu kampanju jačanja fiskalne odgovornosti i transparentnosti javnog sektora.
7. Sve gore navedene mjere je potrebno sprovesti u paketu.
Projekcije kretanja prihoda nakon simuliranog sniženja poreskog klina demonstriraju kako će prihodovni efekti ove mjere zavisiti od njenog uticaja na dodatno zapošljavanje u formalnom sektoru. Više razloga sugeriše da bi ovaj efekat u Republici Srpskoj imao potencijal da bude relativno visok ukoliko bi se gore navedene preporuke sprovele u paketu: trenutno Republika Srpska ima izrazito nisku stopu zaposlenosti, relativno visok poreski klin, visok nivo neformalne ekonomije i pretežnu percepciju poslovnog sektora o nedovoljno kvalitetnom radu kontrolnih organa.
U pogledu finansijske sprovodivosti predloženih reformi, potrebno je napomenuti i potencijalnu mogućnost dobijanja pomoći od međunarodnih finansijskih institucija koje bi bile zainteresovane da podrže ovaj ili sličan paket mjera. Kao primjer navodimo da je Svjetska banka smanjenje stopa socijalnih doprinosa definisala kao jedan od ciljeva Prvog programskog kredita za razvojne politike za javnu potrošnju za BiH.
